برنامه‌ی درسی مارپیچی بخشی از تئوری شناختی جروم سیمور برونر (Jerome Seymour Bruner) می‌باشد. برونر کمک‌های شایانی به درک ما از فرایند آموزش کرده است. این استاد روانشناسی دانشگاه هاروارد به طور ویژه به توسعه‌ی شناختی کودکان و اشکال مناسب آموزش برای آنها علاقه‌مند می‌باشد. کتاب ارزشمند او، فرایند آموزش (1960)، ارائه‌کننده‌ی دیدگاه وی درباره‌ی نظریه‌ی ساخت‌گرایی است. بر طبق این نظریه، فراگیران بر اساس آنچه هم‌اکنون می‌دانند و آنچه در گذشته آموخته‌اند، دانش خود را به شکل پویایی می‌سازند.
برونر معتقد است که کودکان برای آنکه بتوانند فرایندهای فکری را از محیطی به محیط دیگر انتقال دهند باید اصول پایه‌ای موضوعات مختلف درسی را بیاموزند و هدف آنها تنها تسلط پیدا کردن روی حقایقی نباشد که معلم در سر کلاس درس به آنها آموزش می‌دهد. او طرفدار یادگیری از طریق پرسش و پاسخ است که در آن معلم با راهنمایی‌های خود به تفکر دانش‌آموزان سرعت می‌بخشد. پیشنهاد برونر این است که در آموزش ابتدایی هر موضوعی روی فراگیری شهودی ایده‌ها تأکید شود. او بیان می‌دارد که برنامه (طرح) درسی باید امکان مراجعه‌ی مجدد و منظم به ایده‌های پایه‌ها را فراهم آورد تا دانش‌آموزان با افزودن به آموزه‌های قبلی خود به طور کامل روی یک موضوع تسلط یابند. چنین رویکردی به برنامه‌ی درسی، برنامه‌ی درسی مارپیچی نامیده می‌شود. برای مثال، دانش‌آموزان در سطوح ابتدایی با اصول پایه‌ای درس فیزیک (مانند نیرو، فشار و اصطکاک) از طریق بازی آشنا می‌شوند و سپس در سطوح بالاتر این مفاهیم به اشکال پیچیده‌تر به تدریج به آنها آموزش داده می‌شود.
برونر اعتقاد دارد که "ما با این فرض شروع می‌کنیم که هر موضوعی می‌تواند به روشی هوشمند به هر کودک در هر مرحله از رشدش آموزش داده شود." به عبارت دیگر، حتی پیچیده‌ترین مباحث اگر به درستی ساختاربندی و ارائه شوند، می‌توانند برای هر کودکی قابل‌فهم باشند.
فرایند شناخت انسان
فرض برونر این است که فرایند شناخت انسان در سه مرحله اتفاق می‌افتد:
1. تفکر عملی: در این مرحله (تولد تا دو سالگی) بازنمایی فکری یادگیرنده تنها از طریق عمل و انجام دادن کار صورت می‌گیرد.
2. تفکر تجسمی: در این مرحله (دو سالگی تا 7 سالگی) اطلاعات به صورت مجازی و در قالب تصاویر ذخیره می‌شوند. این مرحله در برخی به صورت خودآگاه و در دیگران به شکل ناخودآگاه انجام می‌شود.
3. تفکر نمادی: در این مرحله (7 سالگی به بعد) اطلاعات به شکل کد یا نماد (مانند زبان) ذخیره می‌شود.
مزایای برنامه‌ی درسی مارپیچی
برنامه‌ی درسی مارپیچی نسبت به سایر اشکال برنامه‌ی درسی دارای مزیت‌هایی است. ویژگی‌های کلیدی برنامه‌ی درسی مارپیچی برونر که آن را از سایر اشکال برنامه‌ی درسی متمایز می‌کند عبارتند از:
• دانش‌آموز یک سرفصل یا موضوع را چندین مرتبه در طول دوران تحصیل خود مرور و بازخوانی می‌کند.
• پیچیدگی هر موضوع یا سرفصل به تدریج با هر مراجعه‌ی دانش‌آموز افزایش می‌یابد.
• یادگیری جدید با یادگیری قدیمی در ارتباط است و در چارچوب اطلاعات قدیمی قرار می‌گیرد.
• هربار که دانش‌آموز به سراغ موضوعی می‌رود، اطلاعات او تقویت می شوند.
• برنامه‌ی درسی مارپیچی روندی منطقی را از ایده‌های ساده به سمت ایده‌های پیچیده دنبال می‌کند.
• دانش‌آموزان تشویق می‌شوند که دانش ابتدایی خود را به اهداف آینده‌ی دوره‌ی آموزشی تبدیل کنند.
تصویر زیر برنامه‌ی درسی مارپیچی مورد استفاده برای درس علوم در چین و تفاوت آن با برنامه‌ی درسی لایه‌ای (layered curriculum) مورد استفاده در امریکا را نشان می‌دهد:
در مدارس چینی دانش‌آموزان هر یک از علوم پایه را در تمام سال‌های مقطع دوم تحصیلی خود فرا می‌گیرند. به همین دلیل است که عملکرد آنها در مقایسه با دانش‌آموزان امریکایی که هر موضوع درسی را تنها در یک سال می‌آموزند، به شدت بهتر است.
نتایج تجربی
هرچند شواهد نظری برنامه‌ی درسی مارپیچی منطقی و حساب‌شده است اما شواهد تجربی نسبتاً کمی درباره‌ی تأثیرگذاری کلی ان وجود دارد. با این حال مطالعات گسترده‌ای که درباره ی اشکال مشخص برنامه‌ی درسی مارپیچی انجام شده‌اند، نشان می‌دهند که این نوع برنامه‌ی درسی نتایج مثبتی به ویژه در ارتباط با مهارت‌های تدریس مانند خواندن، نوشتن یا مهارت‌های فنی به دنبال دارند. از آنجا که برنامه‌ی درسی مارپیچی معمولاً ارتباط تنگاتنگی با دیگر رویکردهای پرسش-محور و ساخت‌گرایانه‌ی یادگیری دارد، اغلب به سختی می‌توان اثرات این برنامه‌ی درسی را ارزیابی کرد.
به طور خلاصه می‌توان نکات زیر را درباره‌ی برنامه‌ی درسی مارپیچی جمع‌بندی کرد:
• رویکردهای ارتباطی و ملموس نسبت به آموزش را می‌توان در سطوح ابتدایی آموزش مورد استفاده قرار داد تا از این طریق موضوعات پیچیده را به روشی آسان به دانش‌آموزان تدریس کرد.
• فعال‌سازی دانش قبلی و یا اضافه کردن آموزه‌های جدید به آموزه‌های پیشین فرصت‌های یادگیری مناسبی را برای همه‌ی دانش‌آموزان فارغ از سن و سطح تحصیلی آنها ایجاد می‌کند.
• اگر به برنامه‌ی درسی مارپیچی به عنوان یک سیستم ملی آموزش نگاه شود (مانند چین یا تایوان)، استفاده از این برنامه نتایج بسیار مثبتی در پی خواهد داشت.
منبع: برنامه‌ی درسی مارپیچی منتشرشده توسط EPI (Education Partnerships, Inc.)
تیم تحقیق و پژوهش سمیم